Ιστορικά γεγονότα Ευρυτανίας

Η Ευρυτανία μας, η ορεινή και δυσπρόσιτη αυτή γωνιά της Ελλάδας, έχει σημαντική ιστορική παρουσία και συμβολή στο ιστορικό γίγνεσθαι αυτού του τόπου. Μια ιστορική πορεία που ακόμα δεν έχει καταγραφεί με επάρκεια, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες ερευνητών και ιστοριοδιφών, Ευρυτάνων και μη, προσπάθειες βασισμένες στον «πατριωτισμό των Ελλήνων»!... Και αυτό γιατί οι αρμόδιες αρχαιολογικές υπηρεσίες «έλαμψαν με την απουσία τους». Δεν ανακάλυψαν ακόμα την Ευρυτανία, ή απλά την ανακάλυψαν μόνο ως τόπο αναψυχής.

Κι όμως η ιστορία της Ευρυτανίας χάνεται στην αχλύ των μύθων και των θρύλων. Το όνομά της, σύμφωνα με την πιο πιθανή εκδοχή, το οφείλει στον επώνυμο βασιλιά της, το μυθικό ήρωα Εύρυτο, που είχε την πρωτεύουσά του στην ευρυτανική Οιχαλία. Την πόλη αυτή είχε ιδρύσει ο βασιλιάς των .ρυόπων Μελανέας, σύμφωνα με πληροφορία του Στράβωνα, πιθανώς στην τοποθεσία «Αντάνια» του απόκρημνου βουνού Κόμπολος, απέναντι από τους Δομιανούς.

Την Ευρυτανία κατοίκησαν τέσσερα φύλα. Οι Ευρυτάνες, οι Απεράντιοι, οι Αγραίοι και οι Δόλοπες. Τα τέσσερα αυτά φύλα είχαν την ίδια θρησκεία, την ίδια δυσκολονόητη γλώσσα, τα ίδια ήθη και έθιμα, επομένως την ίδια κουλτούρα. Ίσως είναι χρήσιμο να προσθέσουμε ότι ειδικά το φύλο των Ευρυτάνων φημιζόταν για την πολεμική του ικανότητα και συγκαταλεγόταν μεταξύ των πιο ρωμαλέων Ελλήνων, όπως και οι γείτονές τους Αιτωλοί, φυλή στην οποία ανήκαν σύμφωνα με την άποψη αρκετών ερευνητών, η οποία ασφαλώς στηρίζεται σε πληροφορίες αντλημένες από αξιόπιστες ιστορικές πηγές.

Η παρουσία των τεσσάρων αυτών φύλων στο ιστορικό προσκήνιο αριθμεί πάνω από τρεις χιλιάδες διακόσια (3.200) χρόνια, όπως αναμφισβήτητα προκύπτει και από σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, από επιγραφές, τάφους και κτερίσματα, από αγαλματίδια, προχριστιανικά κάστρα και υπολείμματα κυκλώπειων τειχών (Άγ. Σώστης Μικρού Χωριού, όπου πιθανόν να ήταν το Μαντείο του Οδυσσέα). .υστυχώς πολλά από αυτά (νομίσματα, κτερίσματα, αγαλματίδια) έγιναν εύκολη βορά των αρ101 χαιοκαπήλων, αφού και η ευρυτανική γη, όπως δυστυχώς και οι περισσότεροι αρχαιολογικοί χώροι της Ελλάδας, είναι «ξέφραγο αμπέλι», εύκολη λεία των επαγγελματιών του είδους. Βέβαια πολλά πολύτιμα ευρήματα έγιναν λεία των αρχαιοκαπήλων εξαιτίας της άγνοιας των ντόπιων κατοίκων της Ευρυτανίας, γεγονός που με τη σειρά του δυσκόλεψε ή και εμπόδισε την ανάδυση της τοπικής ιστορίας.

Με όσα παραθέσαμε πιο πάνω γίνεται φανερό πόσο δύσκολο είναι να αναπτυχθεί το θέμα μας «Τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της Ευρυτανίας διά μέσου των αιώνων». Κι αυτό όχι γιατί είναι δύσκολη η επιλογή τέτοιας αξίας γεγονότων, αλλά γιατί ίσως τα πιο αξιόλογα είναι παντελώς άγνωστα και, τελικά, το πιο σημαντικό θα είναι η ανακάλυψή τους και η επιστημονική τεκμηρίωσή τους.

Κατά την προσωπική μας και, επομένως, υποκειμενική μας εκτίμηση, τα πιο σημαντικά γεγονότα της τοπικής ιστορίας είναι τα εξής:

1. Η Ευρυτανία ως μέλος της Αιτωλικής Συμπολιτείας - Απόκρουση Γαλατών.

2. Τα προνόμια της Ευρυτανίας από την εποχή του Βυζαντίου και κατά την Τουρκοκρατία.

3. Η Ευρυτανία πριν από την Επανάσταση του ’21 και ο ρόλος της στη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

4. Η Ευρυτανία και ο ρόλος της στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο - Ευρυτανία και Εθνική Αντίσταση.

Επειδή το θέμα αυτό φαίνεται –και ασφαλώς είναι– εκτεταμένο, θα αναφερθούμε στα παραπάνω αδρά, συνοπτικά, με δωρικήν απλότητα αποφεύγοντας λεπτομερείς αναφορές, έτσι ώστε η εισήγησή μας να μην ξεπεράσει τα καθορισμένα χρονικά πλαίσια. 

1. Ευρυτανία - Αιτωλική Συμπολιτεία - Απόκρουση Γαλατών

Θα πρέπει στο σημείο αυτό να προσδιορίσουμε τον ακριβή γεωγραφικό χώρο στον οποίο έδρασαν τα τέσσερα φύλα, που εισαγωγικά αναφέραμε. Ο προσδιορισμός αυτός είναι εξόχως δύσκολος και ίσως παρακινδυνευμένος, αλλά όμως αναγκαίος. Στα βόρεια έδρασαν οι Απεράντιοι και οι .όλοπες σε περιοχή που εκτεινόταν μέχρι τον κάμπο της Καρδίτσας. Στα νότια, μέχρι τις βόρειες όχθες της λίμνης Τριχωνίδας και στα Ανατολικά, μέχρι τις πλαγιές του Βελουχιού από την πλευρά της Φθιώτιδας ζούσαν οι Ευρυτάνες. Και ΒΑ οι .όλοπες μέχρι το .ομοκό και τη Θεσσαλία. Οι Αγραίοι έδρασαν δυτικά στη φυσική οριοθέτηση του Αχελώου. Σπεύδουμε να τονίσουμε πως τα όρια αυτά ήταν ρευστά και ανάλογα προς τις επεκτατικές δυνατότητες είτε των ευρυτανικών φύλων είτε των γειτόνων τους.

Η «Ευρυτανία», η Δολοπία, η Αγραία και η Απεραντία ήταν αρχικά ανεξάρτητα κρατίδια και κατά καιρούς αναγκάζονταν να δημιουργούν φιλικές ή εχθρικές σχέσεις προς τη μια ή την άλλη από τις «μεγάλες δυνάμεις» της εποχής εκείνης (ΑιτωλούςΑθηναίους - Θηβαίους - Μακεδόνες - Ρωμαίους). Τον 4ο αι. π.Χ. τα τέσσερα αυτά φύλα μαζί με τους Οφιονείς και τους Αποδωτούς συμπεριελήφθησαν στην Επίκτητη Αιτωλία, μεγάλη δύναμη της Αιτωλικής Συμπολιτείας, η οποία αποτέλεσε το ισχυρότερο ανεξάρτητο κράτος στον Ελλαδικό χώρο μέχρι το 146 π.Χ. οπότε υπέκυψε στους Ρωμαίους. Στα αξιοσημείωτα στρατιωτικά επιτεύγματα της Αιτωλικής Συμπολιτείας σημαντική θέση κατέχει η απόκρουση των Γαλατών το 279 π. Χ. Οι Γαλάτες με αρχηγό το Βρέννο, αφού προξένησαν φοβερές καταστροφές στη Μακεδονία, κατέβηκαν στην κεντρική Ελλάδα με κύριο στόχο τη λεηλασία του Μαντείου των .ελφών. Αιτωλοί και Βοιωτοί κατά κύριο λόγο, αλλά και Φωκείς, Λοκροί, Αθηναίοι και Μεγαρείς συμπαρατάχτηκαν στις Θερμοπύλες όπου και απέκρουσαν τους επιδρομείς, αφού μάλιστα τους προξένησαν μεγάλες απώλειες. Για να διασπάσει τους Έλληνες ο Βρέννος έστειλε στρατιωτική δύναμη μέσα από αφύλακτες διαβάσεις της Οίτης στην Αιτωλία, όπου οι «βάρβαροι» κατέλαβαν και λεηλάτησαν τη μικρή πόλη Κάλλιο! Πώς συνδέεται όμως η επιδρομή των Γαλατών με την Ευρυτανία;/ Στο ερώτημα αυτό η απάντηση δεν είναι εύκολη γιατί δεν υπάρχει η απόλυτα επιστημονική τεκμηρίωση. Ένα τοπωνύμιο, τα ΚΟΚΚΑΛΙΑ, και μια διεκδικούμενη μικρή πόλη το Κάλλιο, που καταστράφηκε από τους Γαλάτες αποτελούν τα βασικά σημεία αναφοράς. Είναι τα Κοκκάλια του Κρικέλλου ο τόπος συντριβής της γαλατικής δύναμης που εισέβαλε στην Αιτωλία και κατέστρεψε το Κάλλιο; Είναι το Κάλλιο το σημερινό Κλαψί, όπως μετονομάστηκε, σύμφωνα με την παράδοση, μετά τη σφαγή κάθε αρσενικού κατοίκου;

Ο ιστοριοδίφης, συντοπίτης και φίλος Δημήτριος Φαλλής στη μονογραφία του τα «Κοκκάλια Ευρυτανίας» καθώς και στο βιβλίο του «Κάλλιον Ευρυτανίας» υποστηρίζει με βεβαιότητα την άποψη αυτή. Αρχαιολογικά ευρήματα, ιστορικές μαρτυρίες και παράδοση συνηγορούν. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση οι Ευρυτάνες πολέμησαν με ιερό φανατισμό και πάθος και είναι αυτοί που κατάφεραν το καίριο πλήγμα στους επιδρομείς, με άλλα λόγια πήραν το αίμα τους πίσω. Η παραπέρα έρευνα του θέματος είναι νομίζουμε αναγκαία, ώστε να υπάρξει επιστημονική και αναμφισβήτητη απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα. 

2. Τα προνόμια της Ευρυτανίας κατά τη Βυζαντινή Περίοδο και την Τουρκοκρατία

Α. Βυζαντινή Περίοδος

Ήδη από τον 8ο π.Χ. αιώνα η περιοχή είχε οργανωθεί σε κοινότητες που κατά πάσα πιθανότητα, αν όχι βεβαιότητα, είχαν αποκτήσει τα προνόμια της αυτονομίας-αυτοδιοίκησης και της φορολογικής απαλλαγής. Άλλωστε το κοινοτικό σύστημα είναι ο βασικός τρόπος οργάνωσης των αγροτικών κοινωνιών. Αυτό σημαίνει απλά ότι η κάθε κοινότητα έχει α) σχετική αυτονομία, β) σχετική οικονομική αυτάρκεια, γ) αποτελείται από τα νοικοκυριά, δηλ. εκτεταμένες μορφές οικογένειας και δ) διοικείται από τους προεστούς που είναι και οι μεσάζοντες ανάμεσα στις κοινότητες και την κεντρική εξουσία. Αν και οι πληροφορίες είναι ελάχιστες, εικάζεται ότι το κοινοτικό σύστημα είχε την εφαρμογή του και στον ευρυτανικό χώρο. Βέβαια οι κοινοτικοί θεσμοί χρησίμευαν ως όργανα του κράτους για φοροείσπραξη και διοικητικό έλεγχο πάνω στους πληθυσμούς. Παρά ταύτα και παρά τις όποιες καταχρήσεις οι κοινότητες τελικά λειτούργησαν ως θεσμοί πολιτικής και οικονομικής ανάπτυξης, εξέλιξη που έγινε και στην Ευρώπη και είχε ως αποτέλεσμα την προοδευτική αποδυνάμωση του κεντρικού κράτους. Η αυτονομία αυτή οπωσδήποτε συνέβαλε στην ακμή της περιοχής και στη διατήρηση και την παγίωση του φιλελεύθερου και αγέρωχου ευρυτανικού ήθους.

Β. Τουρκοκρατία

Γύρω στο 1393 ο σουλτάνος Βαγιαζήτ ο Α΄ καταλαμβάνει το Καρπενήσι και η περιοχή γίνεται επαρχία της διοικητικής περιφέρειας (σαντζάκι) των Τρικάλων και αργότερα της Ναυπάκτου. Στις 10-5-1525 υπογράφεται η συνθήκη του Ταμασίου, με την οποία ανανεώνονται τα προνόμια που είχαν οι Ευρυτάνες από τον 8ο αιώνα, όπως ήδη αναφέραμε. Βέβαια η συνθήκη αυτή αρχικά αφορούσε την περιοχή των Αγράφων‚ τριάντα περίπου χωριά, που αποτέλεσαν τον πυρήνα του ομώνυμου αρματολικιού. Τελικά το αρματολίκι θα καλύψει όλο το χώρο του σημερινού νομού, στον οποίο και θα επεκταθούν τα προνόμια. Τα προνόμια είναι τα εξής:

Αναγνωρίζεται η αυτονομία των χωριών των Αγράφων.

Απαγορεύεται να κατοικούν Τούρκοι σ’ αυτά, εκτός από το Φανάρι.

Επιτρέπεται η επικοινωνία πεδινών και ορεινών τόπων που είναι απαραίτητη για τους ορεινούς πληθυσμούς και ειδικά τους νομάδες της Πίνδου.

Κάθε κοινότητα υποχρεώνεται να πληρώνει στην Πύλη 50.000 γρόσια το χρόνο, που θα στέλνονταν σ’ αυτήν από το συμβούλιο με έμπιστα πρόσωπα.

Πρέπει εδώ να προσθέσουμε πως στην Ευρυτανία δεν ίσχυσαν επίσης οι παρακάτω δουλοπαροικιακοί θεσμοί που ίσχυσαν στα πεδινά:

Το jus primae noctis, δηλαδή το δικαίωμα της παρθενοφθορίας.

Το ότι οι ραγιάδες δεν είχαν το δικαίωμα να έχουν την ίδια εξωτερική εμφάνιση με τους Μωαμεθανούς.

Το ότι οι ραγιάδες δεν είχαν δικαίωμα να ιππεύουν σελωμένο άλογο και να οπλοφορούν.

Το ότι επίσης οι ραγιάδες έπρεπε να μιλάνε χαμηλόφωνα και τέλος, η απαγόρευση να τραγουδούν ή να τραγουδούν χαμηλόφωνα.

Χαρακτηριστικά γράφει ο Γάλλος ιστορικός Pouqueville: «Τα Άγραφα είναι ένα πλήθος από χωριά κατοικούμενα από Έλληνες καθαρής ράτσας».

Όλα τα παραπάνω καθώς και το τραχύ και αδούλωτο ευρυτανικό φρόνημα μαζί με την αδιαφορία των Τούρκων για τους δυσπρόσιτους έως απροσπέλαστους ορεινούς όγκους‚ θα οδηγήσουν αναπόφευκτα σε μια οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη πραγματικά αξιοθαύμαστη, σε αντίθεση με τις γειτονικές περιοχές όπου ο έλεγχος της τουρκικής εξουσίας ήταν ασφυκτικός. Οι συνθήκες αυτές θα ευνοήσουν μια πρωτοφανή δημογραφική πύκνωση του πληθυσμού της Ευρυτανίας‚ όπως βέβαια ισχύει γενικά για τους ορεινούς όγκους, μια και τα βουνά στο σύνολό τους υπήρξαν οι αποδέκτες της μαζικής φυγής των υποδούλων Ελλήνων, από τις περιοχές εκείνες οι οποίες στέναζαν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Φανταστείτε εδώ ότι η Ευρυτανία στην περίοδο για την οποία μιλάμε είχε πληθυσμό πάνω από 250 χιλιάδες. Ίσως να σας φαίνεται ότι είναι υπερβολικός αυτός ο αριθμός. Δεν είναι. Ίσως μάλιστα να ήταν ακόμη περισσότεροι, αν φανταστεί κανείς ότι μόνο στο Καρπενήσι και στο Κρίκελλο υπήρχαν από 4 χιλιάδες κάτοικοι. Αντίστοιχος πληθυσμός υπήρχε μόνο στο Ζητούνι (Λαμία) και στο Αγρίνιο. 

3. Η Ευρυτανία πριν από την Επανάσταση του 1821 και η συμβολή της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.

Έγινε ήδη μια σύντομη αναφορά στη δημογραφική άνθηση καθώς και στους λόγους που τη δημιούργησαν. Θεωρούμε πως είναι αναγκαίο να αναφέρουμε και τις οικονομικές δραστηριότητες των Ευρυτάνων. Ασφαλώς η μορφολογία του εδάφους καθώς και οι κλιματολογικές συνθήκες ελάχιστα ευνοούν τις αγροτικές δραστηριότητες. Γι’ αυτό η κύρια δραστηριότητα των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία, η νομαδική ή ημινομαδική εταιρική κτηνοτροφία. Είναι απολύτως σίγουρο πως η κτηνοτροφία της περιοχής γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της στην υπό εξέταση περίοδο. Το κτηνοτροφικό υπερπροϊόν, δηλ. το περίσσευμα μετά την αυτοκατανάλωση για την κάλυψη των αναγκών του νοικοκυριού, ήταν πολύ σημαντικό. Παράλληλα όμως αναπτύχθηκε και η οικιακή βιοτεχνία, κυρίως με την επεξεργασία των πρώτων υλών της κτηνοτροφίας, όπως η τυροκομία, η επεξεργασία μαλλιού, η υφαντουργία και τα συναφή. Συγχρόνως οι κάτοικοι επιδόθηκαν με επιτυχία και σε άλλους σημαντικούς τομείς, όπως η μεταξουργία, η οπλοποιία, η χαλκουργία, η μπαρουτοπαραγωγή καθώς και η αργυροχρυσοχοΐα. Η οικονομική αυτή ανάπτυξη οδήγησε φυσιολογικά σε μια έντονη πνευματική και πολιτιστική δραστηριότητα, με κορύφωση την ίδρυση των φημισμένων Σχολών του Καρπενησίου και της Γούβας Βραγγιανών από τον Ευγένιο Γιαννούλη τον Αιτωλό (17ος αι.), αλλά και της Σχολής της Φουρνάς από τον Διονύσιο. Ειδικά οι δύο πρώτες λειτούργησαν ως Πανεπιστήμια, αντίστοιχα προς τα Universite της .υτικής Ευρώπης. Οι τρεις αυτές Σχολές κράτησαν αναμμένο τον πυρσό της εκπαιδευτικής αναγέννησης στα απρόσιτα βουνά και τα φαράγγια της Ευρυτανίας και μόρφωσαν στελέχη της παιδείας και της Εκκλησίας με μεγάλη εμβέλεια και ακτινοβολία. Επιπλέον αυτές οι Σχολές τόνωσαν το ελεύθερο φρόνημα των κατοίκων της περιοχής. Ο ιδρυτής των Σχολών των Αγράφων μέσω της παιδείας προσπαθούσε να διαλύσει «δύο μεγάλας και ενοδίους συγνεφίας»: το μωαμεθανικό δεσποτισμό και τον Πάπα. Και οι δύο στόχοι είναι βαθιά επηρεασμένοι από το .ιαφωτισμό (από το 18ο αι. κ.ε.) και έχουν προσανατολισμό Ελληνοκεντρικό και Ορθόδοξο.

Η Ευρυτανία με την οικονομική και πνευματική της ευρωστία, αλλά και εξαιτίας της μορφολογίας του εδάφους της, θα γίνει ένα μοναδικό εργαστήρι που πλάθει αγέρωχους και ελεύθερους ανθρώπους, Ευρυτάνες και μη, έτοιμους για τη μεγάλη στιγμή του ξεσηκωμού. Τα αρχοντικά αλλά και τα καλυβόσπιτα, τα μοναστήρια και οι σπηλιές είχαν μεταβληθεί σε λημέρια κλεφταρματολών, που όταν ήρθε η μεγάλη στιγμή ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα για το «χρέος εις την πατρίδα». Δεν είναι καθόλου τυχαίο γεγονός η δημιουργία κλέφτικων σωμάτων, που υπήρξαν πυρήνες επαναστατικών κινημάτων πολύ πριν από το 1821, όπως για παράδειγμα τα κινήματα του Διονυσίου του Σκυλόσοφου, του Μεϊντάνη, η θρυλική δράση του Κατσαντώνη και του Λεπενιώτη, για να αναφερθούμε στα πιο σπουδαία.

Βεβαίως, και για να μην ωραιοποιούμε τα πράγματα, δεν είναι σωστό να παραγνωρίζουμε κάποιες μικρότητες μερικών συμφεροντολόγων οπλαρχηγών. Ούτε επίσης ότι χρονικά το προσκλητήριο του Κώστα Βελή ήταν λίγο καθυστερημένο (10 Μαΐου 1821), αν λάβουμε υπόψη μάλιστα όσα αναφέραμε παραπάνω. Όμως οι Ευρυτάνες έδωσαν το μεγάλο ΠΑΡ.Ν. Κι αν ο Κώστας Βελής δεν πιανόταν αιχμάλωτος‚ η συνεισφορά του στον αγώνα θα ήταν πιο μεγάλη. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ πως έρευνα του Πάνου Βασιλείου στα αρχεία των αγωνιστών του ’21 αποκαλύπτει πως περισσότεροι από 800 Ευρυτάνες αγωνιστές πήραν μέρος στον αγώνα και συμμετείχαν σε περισσότερες από 65 μάχες, από τις οποίες 18 έγιναν στην Ευρυτανία με κορυφαία αυτή του Κεφαλοβρύσου (9 Αυγούστου 1823), που σφραγίστηκε με το θάνατο του πιο αγνού αγωνιστή αλλά και μεγαλοφυούς στρατηγού Μάρκου Μπότσαρη. Δεν θα είναι νομίζουμε υπερβολή να πούμε πως το Κεφαλόβρυσο αποτελεί ορόσημο στην εθνική μας ιστορία και μπορεί να σταθεί δίπλα στις μεγάλες στιγμές του Ελληνισμού, όπως οι Θερμοπύλες, η Πύλη του Ρωμανού, το Μανιάκι και η Αλαμάνα. Βέβαια οι Ευρυτάνες αγωνιστές δεν ήταν μόνο 800. Αυτοί προφανώς είναι όσοι επέζησαν. Υποθέτουμε ότι αυτοί που χάσανε τη ζωή τους στη μάχη ήταν χιλιάδες. Κλείνοντας την ενότητα αυτή θεωρούμε χρέος μας να αναφέρουμε χωρίς κανένα σχόλιο τα εξής ονόματα: Κατσαντώνης, Θανάσης Καρπενησιώτης, Κώστας Βελής, Γεώργιος Καραϊσκάκης. 

4. Η Ευρυτανία στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο - Εθνική Αντίσταση

Όπως οι Πανέλληνες έτσι και οι Ευρυτάνες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της Πατρίδας και έδωσαν το παρών στο Έπος του 1940. Με απαράμιλλο ενθουσιασμό, με συνείδηση του χρέους, συνεπείς στην παράδοση αυτού του λαού, με παράτολμο θάρρος και αυταπάρνηση ύψωσαν το ανάστημά τους απέναντι στον Άξονα για την υπεράσπιση της Ελληνοκόρης λευτεριάς και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Αναμφισβήτητα οι Ευρυτάνες δεν υστέρησαν σε προσφορά και θυσία

Επειδή δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία νομίζουμε πως θα ήταν ενδιαφέρουσα μια έρευνα με στόχο την εξακρίβωση του αριθμού των Ευρυτάνων που πολέμησαν στη Βόρεια Ήπειρο, την προσφορά τους στον αγώνα κι από ποια θέση, πόσοι τραυματίστηκαν και πόσοι έχασαν τη ζωή τους. Ας μην ξεχνάμε ότι την ιστορία τη γράφουν οι άνθρωποι, ανώνυμοι και επώνυμοι, άντρες και γυναίκες, νέοι και γέροι και παιδιά. Οι ιστορικοί απλά την ιστορούν και την καταγράφουν. Ακόμη είναι χρέος μας, πιστεύουμε, να καταγραφούν και να τιμηθούν, έστω και μετά το θάνατό τους, οι Ευρυτάνες μετανάστες που ήλθαν από την ξενιτιά και κατατάχτηκαν εθελοντικά στο στρατό, αποδεικνύοντας με τον πιο σαφή τρόπο τα πατριωτικά τους αισθήματα. 

Εθνική Αντίσταση

Αναμφισβήτητα η περίοδος 1941-1944 αποτελεί μια κορυφαία ΣΤΙΓΜΗ της εθνικής μας ιστορίας στο πρόσφατο παρελθόν και ταυτόχρονα μια ακόμη απόδειξη της αιωνιότητας της Ελλάδας. Αφού καταλάγιασαν οι αντιπαλότητες, τα πάθη και τα μίση η Εθνική Αντίσταση παίρνει τη θέση που της αξίζει. Εδώ θα πρέπει να μνημονεύσουμε τη μοναδική –κυριολεκτικά και μεταφορικά– έρευνα του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών του Παντείου Πανεπιστημίου, που με επικεφαλής τον Μικροχωρίτη Διευθυντή του, τον καθηγητή Μένιο Κουτσούκη, πραγματοποίησε με μεγάλη επιτυχία τετραήμερο επιστημονικό Συνέδριο στο Καρπενήσι με θέμα: «Η Εθνική Αντίσταση στην Ευρυτανία, 50 χρόνια από την ίδρυση και το Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ, 1944-1994». Αναμφισβήτητα το Συνέδριο αυτό αποτελεί μια πολύτιμη συμβολή στην επιστημονική αποτίμηση και καταγραφή των γεγονότων της περιόδου και επομένως μια πηγή για όλους εκείνους που θέλουν να ασχοληθούν ή απλά να ενημερωθούν σχετικά. Εμείς με την εισήγησή μας αυτή δε στοχεύουμε στην εξιστόρηση του χρονικού της Εθνικής Αντίστασης στην Ευρυτανία. Απλά θέλουμε να τονίσουμε πως η Ευρυτανία υπήρξε η καρδιά της Εθνικής Αντίστασης, όχι γιατί θέλουμε να ωραιοποιήσουμε τα πράγματα, ούτε γιατί μας διακατέχει ένα καθαρά τοπικιστικό σύνδρομο. Δεν είμαστε σοβινιστές. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι όλη η Ελλάδα αντιστάθηκε από τη Θράκη μέχρι την Κρήτη και από τα Επτάνησα μέχρι τα Δωδεκάνησα, στην ύπαιθρο και στα αστικά κέντρα. Όμως η Ευρυτανία ήταν πρωτοπόρα στον αγώνα ενάντια στον κατακτητή και υπήρξε και πάλι η Ελεύθερη Ελλάδα, όπου ζωντάνεψαν οι θρύλοι των αρματολών και των κλεφτών και λόγω της εδαφικής της διαμόρφωσης, αλλά κυρίως λόγω της ολόψυχης συμμετοχής των κατοίκων της στον Αγώνα. 

Επιγραμματικά:

1. Στην Ευρυτανία υψώθηκε για πρώτη φορά η σημαία της Αντίστασης και πιο συγκεκριμένα στη Δομνίστα, στις 10 του Μάη του 1942.

2. Εδώ κατά κύριο λόγο έδρασε ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ, ο Άρης Βελουχιώτης.

3. Με κέντρο την Ευρυτανία το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο είχε τον έλεγχο του κορμού της ηπειρωτικής Ελλάδας και του δρόμου προς την Αθήνα.

4. Στην Ευρυτανία και συγκεκριμένα στις Κορυσχάδες έγινε το Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ με Εθνοσυμβούλους απ’ όλη την Ελλάδα.

5. Η Βίνιανη της Ευρυτανίας υπήρξε η πρωτεύουσα της Ελεύθερης Ελλάδας και ήταν η έδρα της κυβέρνησης «του βουνού».

6. Στην Ευρυτανία πρωτολειτούργησαν λαϊκοί θεσμοί που καθιέρωσε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, όπως θεσμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Παιδείας, υγείας κλπ.

7. Στην Ευρυτανία και μάλιστα στο Κρίκελλο γίνεται η πρώτη μάχη σ’ όλη τη σκλαβωμένη Ευρώπη, στις 21 Οκτωβρίου του 1942.

8. Η Ευρυτανία υπήρξε το ορμητήριο απ’ όπου ένοπλα αντάρτικα τμήματα ξεκινούσαν για να χτυπήσουν τους κατακτητές σε γειτονικές περιοχές όπως το Αγρίνιο, το Μεσολόγγι, η Ναυπακτία, η Φθιώτιδα, η Παρνασσίδα, η Λοκρίδα, η Βοιωτία, ο Βάλτος κ.λπ.

9. Στην Ευρυτανία ή αν προτιμάτε και στην Ευρυτανία έγιναν αξιόλογες μάχες όπως αυτή της Χρύσως και του Μικρού Χωριού στις 4 .εκεμβρίου και στις 18 .εκεμβρίου αντίστοιχα.

10. Στην Ευρυτανία και μάλιστα στο Μικρό Χωριό έχουμε απαράμιλλες στιγμές θυσίας και πατριωτικού μεγαλείου. 

 

Το ολοκαύτωμα του Μικρού Χωριού περιμένει την εθνική του δικαίωση 59 χρόνια μετά. Οι τοπικοί φορείς, η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρώτου και δευτέρου βαθμού, η Περιφέρεια, το Ελληνικό κράτος δεν μπορούν να αγνοούν τους 11 αθώους που τουφεκίστηκαν από τους Ιταλούς στο Μικρό Χωριό, ούτε και τους δύο που έκαψαν ζωντανούς στο σπίτι του Πιστιόλη δίπλα στην πλατεία του Μικρού Χωριού, την παραμονή των Χριστουγέννων του 1942.

Τιμή και δόξα στον παπα-Κώστα Βαστάκη και τον ενωμοτάρχη Χαρίλαο Κατσίμπα. Τιμή και δόξα στους Μεγαλοχωρίτες Χρήστο Μέρμηγκα, Γιάννη Καρυοφύλλη, Διονύση Μαντζιούτα, Θεόδωρο Οικονόμου, Αντρέα Σιταρά, Γιάννη Μεσίρη, Βασίλη Παλιούρα, Δημήτρη Δασκαλάκη, Κώστα Αραπογιάννη και τους Μικροχωρίτες Χρήστο Φλέγκα και Νικόλαο Κυρίτση.

Πηγή: http://www.evrytania.gr/netp/1st_convent/1o_syn_A2.htm